پمپ جابجایی غیر مثبت یکی از انواع پمپ هیدرولیک است که در صنایع سبک و برخی کاربردهای خاص بسیار پرکاربرد است. برخلاف پمپ‌های جابجایی مثبت که حجم مشخصی از سیال را جابه‌جا می‌کنند، این پمپ‌ها به فشار سیستم وابسته‌اند و توانایی کنترل دقیق دبی را ندارند. در این مقاله به بررسی کامل این نوع پمپ‌ها، کاربردها، مزایا، معایب و تفاوت آن با دیگر پمپ‌ها می‌پردازیم.
پمپ جابجایی غیر مثبت چیست؟
پمپ جابجایی غیر مثبت دستگاهی است که مایع را با استفاده از سرعت دادن به آن جابه‌جا می‌کند، نه با فشار دادن یک حجم مشخص از مایع. این پمپ‌ها مثل یک پنکه درون آب عمل می‌کنند؛ پره‌ها می‌چرخند و مایع را به حرکت در می‌آورند.
در این نوع پمپ، مقدار آبی که خارج می‌شود (یعنی دبی)، به فشار لوله یا سیستم بستگی دارد. اگر فشار زیاد شود، پمپ نمی‌تواند مثل قبل مایع را هل دهد و دبی کاهش پیدا می‌کند.
رایج‌ترین نمونه این پمپ‌ها، پمپ گریز از مرکز است که در سیستم‌های خنک‌کننده، آبرسانی شهری یا انتقال آب در صنعت کاربرد دارد.
انواع پمپ غیر مثبت کدام اند؟
به‌طور کلی، انواع پمپ غیر مثبت به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
| نوع پمپ | توضیحات | کاربرد |
| پمپ گریز از مرکز (Centrifugal Pump) | با استفاده از نیروی گریز از مرکز، انرژی جنبشی به مایع داده و آن را به حرکت در می‌آورد. | سیستم‌های خنک‌کاری، آبرسانی شهری |
| پمپ محوری (Axial Flow Pump) | سیال را در امتداد محور پمپ حرکت می‌دهد، با فشار کم و دبی بالا. | نیروگاه‌ها، ایستگاه‌های پمپاژ آب رودخانه‌ای |
تفاوت پمپ های جابجایی غیر مثبت با جابجایی مثبت
| ویژگی | پمپ جابجایی مثبت | پمپ جابجایی غیر مثبت |
| کنترل دبی | دقیق و مستقل از فشار | وابسته به فشار |
| مقاومت در برابر فشار بالا | بالا | پایین |
| توانایی جابه‌جایی سیالات غلیظ | دارد | ندارد |
| عملکرد در سیستم‌های باز | کمتر رایج | رایج‌تر |
پمپ جابجایی غیر مثبت چه کاربردهایی دارد؟
این نوع پمپ در کاربردهایی مناسب است که فشار پایین و جریان پیوسته موردنیاز باشد:
- سیستم‌های تهویه مطبوع (HVAC) برای گردش آب یا محلول‌های خنک‌کننده.
- پمپ استخر برای فیلتر کردن و تصفیه آب.
- صنایع غذایی در مواردی که سیال با ویسکوزیته پایین منتقل می‌شود.
- آبیاری کشاورزی که در آن نیاز به جریان یکنواخت و نه فشار بالا وجود دارد.
مزایا و معایب پمپ های جابجایی غیر مثبت
مزایا
- ساختار ساده و نگهداری آسان
- قیمت پایین‌تر نسبت به پمپ‌های جابجایی مثبت
- مناسب برای دبی بالا در فشارهای پایین
معایب
- وابسته بودن جریان به فشار سیستم
- نامناسب برای سیالات با ویسکوزیته بالا
- کاهش کارایی در فشارهای بالا
چک لیست انتخاب پمپ جابجایی غیر مثبت
اگر قصد خرید یا طراحی سیستمی با این نوع پمپ را دارید، به موارد زیر توجه کنید:
- فشار کاری سیستم پایین است
- دبی بالا مورد نیاز است
- سیال مورد نظر رقیق و تمیز است
- هزینه پایین و نگهداری آسان اهمیت دارد
- فضای کافی برای نصب پمپ دارید
رابطه پمپ جابجایی غیر مثبت با پمپ هیدرولیک دستی
در حالی‌که پمپ جابجایی غیر مثبت بیشتر برای دبی بالا و فشار پایین مناسب است، پمپ هیدرولیک دستی برای ایجاد فشار بالا در سیستم‌های کنترل هیدرولیکی استفاده می‌شود. این نوع پمپ در کاربردهای صنعتی و تعمیراتی، جایی که کنترل دقیق فشار اهمیت دارد، بسیار ارزشمند است.
چرا فیلتر هیدرولیک در کنار پمپ ها اهمیت دارد؟
چه در سیستم‌های هیدرولیک و چه در سیستم‌هایی با پمپ غیر مثبت، فیلتر هیدرولیک نقش کلیدی در حفاظت از تجهیزات دارد. وجود ناخالصی‌ها می‌تواند موجب سایش و خرابی پمپ شود. به‌ویژه در پمپ‌های گریز از مرکز، اگر ذرات جامد وارد شوند، پره‌ها آسیب خواهند دید.
نکات نگهداری از پمپ های جابجایی غیر مثبت
- بررسی مرتب بلبرینگ‌ها و یاتاقان‌ها
- تمیز نگه داشتن پروانه برای حفظ کارایی
- استفاده از فیلتر مناسب در ورودی سیستم
- پایش دبی و فشار به‌صورت دوره‌ای
سخن پایانی
پمپ جابجایی غیر مثبت با ساختار ساده و عملکرد مؤثر در فشارهای پایین، گزینه‌ای مناسب برای بسیاری از سیستم‌های صنعتی و عمومی است. آشنایی با انواع پمپ غیر مثبت و کاربردهای آن می‌تواند به مهندسین کمک کند تا انتخاب دقیق‌تر و مقرون‌به‌صرفه‌تری داشته باشند. ترکیب مناسب این پمپ‌ها با تجهیزات کمکی مانند فیلتر هیدرولیک و کنترل‌گرهای دقیق، کارایی سیستم را به طرز قابل‌توجهی افزایش می‌دهد.
شرکت سپهر آسیا یکی از تولیدکنندگان معتبر تجهیزات صنعتی از جمله انواع پمپ‌ها، شیرآلات و سیستم‌های فیلتراسیون است. این شرکت با بهره‌گیری از استانداردهای بین‌المللی و تیم مهندسی متخصص، راه‌حل‌های مقرون‌به‌صرفه و با دوام را برای صنایع مختلف فراهم می‌کند.
